De media berichten dagelijks over grote sommen geld die verdiend worden met misdrijven zoals drugshandel, witwassen en oplichting. Criminelen kopen met dit geld vaak dure goederen zoals horloges, wagens en huizen. Maar wat gebeurt er met dit crimineel vermogen? Mag een veroordeelde dader deze bezittingen behouden? En wat gebeurt er met de voorwerpen die gebruikt werden bij het misdrijf, die dienden om het misdrijf te plegen of die eruit voortkwamen?

De rechter kan de verbeurdverklaring van bepaalde goederen bevelen, hetgeen betekent dat de veroordeelde het eigendomsrecht over deze goederen verliest. Deze goederen worden dan eigendom van de Belgische Staat. Zowel roerende als onroerende goederen kunnen verbeurdverklaard worden. De verbeurdverklaring wordt door het Openbaar Ministerie verzocht, normaliter door middel van een schriftelijke vordering.

De goederen die voor verbeurdverklaring in aanmerking komen, dienen verband te houden met het misdrijf waarvoor de betrokkene veroordeeld wordt. Dit stemt voort uit de idee dat misdrijven niet mogen lonen.

De verbeurdverklaring moet of kan worden uitgesproken in de volgende gevallen:

1) Goederen die het voorwerp van het misdrijf uitmaken en goederen welke gediend hebben of bestemd waren tot het plegen van het misdrijf, wanneer zij eigendom van de veroordeelde zijn

Goederen die het voorwerp van het misdrijf uitmaken zijn bijvoorbeeld gestolen goederen, verdovende middelen die te koop werden aangeboden, het geld dat door oplichting werd verkregen enz.

Deze goederen moeten door de rechter verplicht verbeurdverklaard worden.

Wanneer deze goederen geen eigendom zijn van de veroordeelde (en de verbeurdverklaring dus niet uitgesproken kan worden), kan de rechter wel de teruggave aan de werkelijke eigenaar ervan bevelen.

Goederen die gediend hebben of bestemd waren tot het plegen van het misdrijf zijn de instrumenten van het misdrijf.

Denk hierbij bijvoorbeeld aan een wapen gebruikt bij een moord, een gsm-toestel in het kader van phishing, inbrekersmateriaal, een wagen gebruikt om verdovende middelen te leveren enz.

Ook deze goederen dienen verplicht verbeurd verklaard te worden, zelfs indien zij niet noodzakelijk waren om het misdrijf te plegen, behalve wanneer dit tot gevolg zou hebben dat de veroordeelde aan een onredelijk zware straf zou worden onderworpen.

Ten slotte, bij drugmisdrijven wordt de figuur van de verbeurdverklaring strenger toegepast. De rechter kan immers de verbeurdverklaring bevelen van de voertuigen, toestellen en instrumenten of zaken die hebben gediend of bestemd waren om een drugmisdrijf te plegen of die er het voorwerp van uitmaken, zelfs indien ze niet het eigendom zijn van de veroordeelde.

2) Goederen die uit het misdrijf zijn voortgekomen

Deze goederen werden voortgebracht uit het misdrijf. Het zijn als het ware de vruchten van het misdrijf.

Voorbeelden zijn vervalste bankbiljetten, een valse akte voortkomend uit valsheid in geschrifte enz.

De rechter is verplicht deze goederen verbeurd te verklaren.

3) Vermogensvoordelen die rechtstreeks uit het misdrijf verkregen werden, goederen en waarden die in de plaats ervan zijn gesteld en de inkomsten uit de belegde voordelen

De verbeurdverklaring in onderstaande gevallen is niet verplicht.

In de eerste plaats beschikt de rechter over de mogelijkheid om de vermogensvoordelen die rechtstreeks uit het misdrijf verkregen zijn, verbeurd te verklaren. Dit betreffen alle goederen en waarden die de dader van het misdrijf bij het plegen ervan heeft verkregen en die zich nog in natura in zijn vermogen bevinden.

Denk hierbij bijvoorbeeld aan de opbrengst van de invoer en verkoop van verdovende middelen die wordt aangetroffen, de gelden voortkomend uit phishing en oplichting enz.

Aangezien deze inkomsten geregeld moeilijk in natura terug te vinden zijn, wordt de verbeurdverklaring eveneens toegepast op goederen en zaken die in de plaats ervan gesteld zijn, de zogenaamde vervangingsgoederen. Dit zijn bijvoorbeeld de goederen die worden aangekocht met deze opbrengst zoals horloges, kledij, wagens of zelfs huizen.

Ook de inkomsten uit belegde voordelen kunnen verbeurd worden verklaard. Dit betreffen de dividenden en opbrengsten van allerlei aard die voortvloeien uit de vermogensvoordelen die rechtstreeks uit het misdrijf zijn verkregen of uit de goederen en waarden die in de plaats ervan gesteld zijn.

Tot slot kan ook een verbeurdverklaring bij equivalent plaatsvinden. Wanneer een dader verkregen vermogensvoordelen in zijn vermogen verbergt of ze ermee doet samensmelten, is het moeilijker om een verband te leggen tussen zijn bezittingen en het door hem gepleegde misdrijf. In dat geval kan de verbeurdverklaring van een gelijkwaardig bedrag worden uitgesproken. Het komt dan aan de rechter toe om de geldwaarde van de vermogensvoordelen te ramen op basis van alle beschikbare gegevens.